سخنی در باب طنز

◼️ ادبیات و چکیده ی آن یعنی شعر، هر زمان به سطح یک ابزار نزول کند چیزی می شود در حد اعلامیه های رسمی که به قول فروغ، آدم را یاد کاسه لیسانی می اندازد که گویی برای یک بشقاب پلو شعار می دهند. این مسیر را می توان برعکس رفت تا رسید به نظریه ی هنر برای هنر، به گونه ای که دیگر در متن شعر چیزی جز صدایی خفه و گنگ از جامعه و محتویات آن باقی نماند. همان اتفاقی که بعد از دهه ی چهل، در شعر "موج نو" کلید خورد ولی در دهه ی پنجاه به تبعیت از تلاطم جامعه و اوج گرفتن شعر چریکی برای مقطعی به حاشیه رفت و در دهه ی هفتاد مجددا از زیر خاکستر خویش برخاست. در این میان اما ژانر طنز به دلیل کارکرد اجتماعی بی نظیرش از این قاعده مستثنی بوده و هست چرا که طنز در واقع پیدا کردن حد وسط بین شعرهای اعلامیه ای و هنر برای هنر است و تنها کسانی می توانند این خط ظریف را پیدا کنند که ابعاد شعر معاصر را سنجیده باشند و همزمان این جوهره را هم داشته باشند که مانند بندبازی ماهر بر این مسیر ظریف حرکت کنند و کلام را مانند جامی بلورین به سرمنزل مقصود برسانند. بی شک ما یعنی گستره ای به نام کشور ایران، در طول تاریخ یک انقلاب فرهنگی واقعی داشته ایم (که البته آن را هم به مرور مصادره به مطلوب کردند) آن هم انقلاب مشروطه است. می توان به جرات ادعا کرد که طنز در آن گذرگاه درخشان تاریخی ستون فقرات و عامل محرک توده های مردم بود و این طنز بود که گسل میان روشنفکران و عوام را با نخی نامرئی رفو کرد و اگر نبود قلم رفیع شاعرانی همچون نسیم‌شمال، علی اکبر دهخدا، ایرج میرزا و ... شاید این تنها انقلاب فرهنگی تاریخ ما در همان اعلامیه ی پر از تزویر مشروطه خلاصه می شد. طنز در واقع بیان اندیشه های بلند است با زبانی همه فهم و بیان دردهاست به گونه ای که عامل دردآفرین هم با خواندنش تبسمی بر لب بنشاند و همزمان به عمق زشتی عملش پی ببرد. طنز جراحی آمیخته با شادی است. البته نه از این قبیل جراحی های اقتصادی دمار دربیار که چندی پیش در مذمتش سرودم:
پیراهن نوک مدادی ات ما را کشت
کابینه حزب بادی ات ما را کشت
ای دکتر شش کلاس را رد کرده
جراحی اقتصادی ات ما را کشت.
طنز شوکرانی است که زنده ترت می کند و در این راه عمدا به کنار هدف می زند تا تو خود هدف را پیدا کنی، و در نهایت طنز گاهی از باجناق می گوید و مقصودش مناسبات دربار کدخداست.

✍️ عبدالحسین انصاری